حکیم افضل الدین محمد مرقی -باباافضل

             (افضل الدین محمد مرقی) 

افضل‌الدین‌ محمد بن‌ حسن‌ مَرَقى‌ کاشانى‌، حکیم‌، عارف‌ و شاعر ایرانى‌ نیمة دوم‌ سدة 6 و نیمة نخست‌ سدة 7ق است‌. وی‌ به‌ویژه‌ به‌ سبب‌ داشتن‌ آثار فلسفى‌ به‌ زبان‌ فارسى‌ و نیز سروده‌هایش‌، در ایران‌ آوازه‌ای‌ بلند دارد، با اینهمه‌، شرح‌ زندگانى‌ وی‌ چندان‌ آشکار نیست‌.                                                                                             

سهم‌ بابا افضل‌ در خدمت‌ به‌ فرهنگ‌ ایرانى‌ بیش‌ از همه‌ در حوزة ادبیات‌ است‌. وی‌ یکى‌ از بزرگ‌ترین‌ شاعران‌ در میان‌ حکمای‌ مسلمان‌ به‌ شمار مى‌رود ومى‌توان‌ او را یکى‌ از دو یا 3 تن‌ از برجسته‌ترین‌ رباعى‌سرایان‌ دانست‌. بیشتر رباعی ها و اشعار او بیان‌ اندیشه‌های‌ حِکمى‌، به‌ویژه‌ هشدار به‌ ناپایداری‌ جهان‌ و ذکر حقایق‌ عرفانى‌ است. از ویژگیهای‌ بابا افضل‌ گرایش‌ او به‌ بینش‌ و سلوک‌ عرفانى‌ است‌ که‌ علاوه‌ بر رباعیها به‌ پاره‌ای‌ از رسائل‌ او نیز رنگى‌ صوفیانه‌ بخشیده‌ است‌. وی‌ در عین‌ حال‌ که‌ ارزش‌ یگانه‌ای‌ برای‌ خرد قائل‌ است‌، از رابطة تزکیة نفس‌ و دانش‌ حقیقى‌ سخن‌ مى‌گوید .

قدیم‌ترین‌ مأخذ اشعار فارسى‌ بابا افضل‌ مجموعة مونس‌ الاحرار فى‌ دقایق‌ الاشعار تألیف‌ محمد بن‌ بدر جاجرمى‌ است‌ که‌ 6 غزل‌ نیز به‌ نام‌ افضل‌الدین‌ کاشانى‌ ثبت‌ کرده‌ است.ازجمله آثار منثور ‌وی عبارتند از:

·         عرض‌ نامه‌                                 

·         جامع‌ الحکمة

·         مدارج‌ الکمال‌، یا گشایش‌نامه‌

·         ره‌انجام‌ نامه‌

·         ساز و پیرایة شاهان‌ پر مایه‌

·         ینبوع‌ الحیاة

·         تفاحه‌

·         رساله‌ در علم‌ و نطق‌، یا منهاج‌ مبین‌

·         جاودان‌نامه‌

چند رباعی از او در زیر می خوانیم:

                                                

تاچند کنی ای دل بی شرم گناه                       یک لحظه نمی کنی بدین چرخ نگاه

با موی سیاه آمدی نامه سپید                        باموی سپید می روی نامه سیاه

شب خیز که عاشقان به شب رازکنند               گرد در و بام دوست پرواز کنند   

هرجا که دری بود به شب در بندند                   الا در دوست را که شب باز کنند

کم گوی وبه جزمصلحت خویش مگوی         چیزی که مپرسند زتوپیش مگوی  

دادند دوگوش ویک زبانت زآغاز                 یعنی که دوبشنو ویکی بیش مگوی